سلام و وقت بخیر خدمت دوستان.

در این پست قصد دارم درباره یکی از مهم‌ترین اتفاق‌های دنیای کامپیوتر و همین طور زندگی خودم حرف بزنم؛ لینوکس.

سعی می‌کنم این پست، یه منبع خلاصه وار و نسبتا خوبی باشه برای معرفی، کاربرد، اهداف و تاثیر لینوکس در علم کامپیوتر، برنامه نویسی، وب و به طور کلی در دنیا.

این پست را به ۴ قسمت تقسیم میکنم.

1. قسمت اول: تاریخچه و معرفی لینوکس (گنو/لینوکس)

2. قسمت دوم: کاربرد لینوکس

3. قسمت سوم: تاثیر بر دنیای کامیوتر

4. قسمت چهار: دیدگاه شخصی موثر از دنیای لینوکسی و FOSS

قبل از هر کاری دوست دارم درباره مفاهیمی که اینجا قراره مطرح بشه توضیحاتی خلاصه بدم، من فرض میکنم که شما دانش اندکی از کامپیوتر دارین، در غیر اینصورت میتونید این قسمت رو رد بشین.

مفاهیمی که اینجا بیشتر به درد میخورن اینا هستن:

• کامپیوتر: اینو خودتون میدونید 🙃
• سخت افزار: بخش‌هایی از کامپیوتر که قابل دست زدن هست (لمس کردنی هست مثل کیبرد keyboard)
• نرم افزار: همون برنامه هستن. مثل فوتوشاپ یا مایکروسافت آفیس و برنامه اسنپ و دیوار و ...
• زبان برنامه نویسی: یه زبانی که از زبان انگلیسی و ریاضیات و منطق تشکیل شده واسه درست کردن برنامه‌ها
• سیستم عامل: سیستم عامل در تعریف ساده اولین برنامه‌ای هست که هنگام روشن کردن کامپیوتر یا گوشی هوشمند و ... اجرا میشه. مثلا ویندوز ۱۰ برای PC (کامپیوتر شخصی) یا برای گوشی‌های اندروید همان اندروید هست.
• وب:
• شبکه:
• سرور: 
• هاست:
• اوپن سورس:
• کلوزد سورس:
• فری سافت ویر:
• بک اند:
• و...

حالا بریم سراغ بقیه ماجرا.

1. تاریخچه:

1.1 یونیکس (UNIX) و زبان برنامه نویسی C:

 اواخر دهه ۶۰ میلادی در آزامایشگاه بل (Bell Labs) چهار برنامه نویس (کن تامسون، دنیس ریچی و ...) داشتند روی یک سیستم عامل کار می‌کردند. قرار بود روی یک کامپوتر PDP10 یا همچین چیزی اجرا بشه، تعریف سیستم عامل برای اینکار درست نیست و بهتر بگیم یه برنامه جامع مینوشتند که میتونست یه کارایی رو بکنه. چند سال قبل اون، مهندسان فهمیده بودند که با یک کامپیوتر میشه به چند نفر سرویس داد، مثلا با یک کامپیوتر ۲۰ نفر همزمان کار کنند. این درست نقطه شروع وب جهانی هست. هدف وب جهانی به اشتراک گذشتن منابع و اطلاعات در سطح جهان هست. خب این رفقا این سیستم عامل رو درست کردند. دشواری طراحی این سیستم عامل باعث خلق زبان برنامه نویسی C شد. زبانی که پایه و اساس خیلی از تکنولوژی ها و نرم‌افزار ها هست. حتی همین الان هم جزو موفق ترین زبان‌های برنامه نویسی هست. خب این سیستم عامل یونیکس (UNIX) نام داشت. همون اول کار این برنامه رو اوپن سورس کردند. دانشگاه‌ها و مراکز علمی مختلفی از این کدها استفاده کردند و برای خودشان سیستم عامل درست کردند، قضیه پیچیده شد و یونیکس خیلی دست به دست شد و اینکار باعث دردسرهای زیادی شد. بالاخره کار بالا گرفت و هرکی از راه می رسید می گفت من توسعه دهنده یونیکس هستم. این جوری شد که یونیکس کلوزد سورس شد. یعنی کدها از دسترس عموم خارج شدند.

یونیکس طی سال‌ها پیشرفت کرد، انشعاب‌های زیادی داشت و جاهای مختلفی از این سیستم عامل استفاده می‌شد. حالا چرا یونیکس اینقدر مهم هست؟ به خاطر تاثیری که در دنیای نرم‌افزار گذاست. دانشگاه‌ها، مراکز علمی و تحقیقاتی و افراد علاقه مند به کامپیوتر همه متاثر از این سیستم عامل بودند.  اگه بخواید در مورد یونیکس بیشتر بخونید این لینک یونیکس رو در ویکیپدیا بخونید.

1.2 بنیاد نرم‌افزار آزاد (Free software foundation):

به طور موازی و کمی قبل تر حدود سال ۱۹۸۴، یه فردی به اسم ریچارد استالمن یه فلسفه شروع کرده بود، فلسفه آزای نرم افزار. یه بنیادی هم داشت به اسم گنو. فلسفه استالمن؛ به زبان ساده یعنی کسی که با یه نرم افزار کار می کنه حق اینو داشته باشه و بدونه که نرم افزار داره  چیکار می‌کنه. یه انقلاب عیله شرکت‌های نرم‌افزاری. آقای استالمن برنامه نویس خوبی بود، یه لایسنس خوبی داشت، و چندین سال بود که داشت روی یه سیستم عامل آزاد کار میکرد، همه چی مهیا بود غیر از هسته.

1.3. تولد لینوکس (هسته):

یک استاد دانشگاه به اسم اندرو تننباوم یه کتابی نوشته بود در مورد سیستم‌های عامل. خودش هم یه سیستم عامل شبیه یونیکس درست کرده بود به اسم مینیکس. این وسط یه  دانشجوی فنلاندی به اسم لینوس توروالدز به بحث سیستم عامل علاقه‌مند میشه و یه هسته خیلی کوچک درست میکنه، شبیه مینیکس. این هسته دز سال ۱۹۹۱ روی یوزنت گذاشته میشه و توجه آدمای علاقه مند به برنامه نویسی و کامپیوتر رو به خودش جذب میکنه. اسم این هسته لینوکس گذاشته میشه به خاطر لینوس، شروع کننده پروژه. اما لینوکس چیز خاصی نبود، چون یه هسته به خودی خود به درد نمی‌خوره. 

حالا اینجوری شد که یه پازل بزرگی بود و قطعه‌ای که بنیاد نرم افزار آزاد استالمن دنبالش بود توسط لینوس توروالدز خلق شد. با کنار هم چیدن آنها یه سیستم عامل کامل به وجود آمد به اسم گنو/لینوکس. 

1.4 گنو/لینوکس:

رسیدیم به گنو لینوکس.

همون طور که گفتم گنو یه سیستم عامل بود که هسته لینوکس اونو کامل کرد. مثل روح برای جسم یا موتور برای یک وسیله نقلیه. حالا یه سیستم عامل داریم به اسم گنو/لینوکس که معمولا بهش لینوکس میگن ولی باید یادمون باشه که لینوکس خودش فقط کرنل یا هسته است و بدون ابزار‌های گنو نمیشه بهش سیستم عامل گفت. (داخل پانتز بگم توزیع‌هایی هستن که از ابزار گنو استفاده نمی‌کنند و بهشون GNU Free گفته مییشه.)

اینجا من به جای گنو/لینوکس فقط لینوکس میگم که خلاصه باشه. این لینوکس ما خیلی مورد توجه قرار گرفت از همه جای دنیا توسعه دهنده داره و چند سال بعد از معرفی اون یه بنیاد هم به اسم لینوکس درست کردند. لینوکس در ایتدا در مقابل سیستم عامل‌های دیگه خیلی کوچک بود و زیاد کاربردی نبود. به مرور زمان برنامه ها و نرم افزار های زیادی توسط توسعه دهنده‌ها براش نوشته شد و خیلی زود تبدیل شد به یه سیستم عامل کامل و کابردی. 

2. کاربرد لینوکس

2.1 زمینه‌های کابرد لینوکس:

لینوکس حالا یه سیستم عامل کامل هست. همه چی داره، ار نرم افزار‌های آفیس گرفته تا ابزار برنامه نویسی و حتی فراتر از اون. در زمینه‌های مختلفی از این سیستم عامل استفاده میشه، به عنوان دسکتاپ، سرور، ورکستیشن و دستگاه های Embed یا تعبیه شده و در موسسه‌های متنوعی با اهداف مختلفی از اون استفاده میشه، مثلا در ناسا هم از لینوکس استفاده میشه :) . بیشترین کاربرد لینوکس در سرورها هست. میشه گفت حدود ۷۰ درصد سرور‌های جهان از لینوکس و نوادگان اون استفاده میکنند. که نشان دهنده موفقیت این سیستم عامل هست. من از لینوکس به عنوان دسکتاپ استفاده می‌کنم. روی لپتاپ نصب کرده‌ام و دارم این مطالب رو روی اون تایپ می‌کنم. ممکنه یکی روی یخچالش نصب کنه که صبح‌ها براش نون لواش سفارش بده :). در آینده هم طبیعتا با همه گیر شدن IOT یا همون اینترنت اشیا، کاربرد لینوکس هم بیشتر و بیشتر میشه. لینوکس دارای توزیع‌های زیادی هست. و بسیار بسیار قابلیت شخصی سازی داره. میشه همه جا از اون استفاده کرد و خیلی انعطاف پذیر هست.

اگه در مورد لینوکس کنجکاو باشین اول این لینک لینوکس را در ویکیپدیا مطالعه کنید.

یک مسأله مهم: با اینکه لینوکس یکی هست پس چرا اینقدر توزیع لینوکس وجود داره؟ خب جوابش ساده هست، چون آدما متفاوت هستند و علاقه و نیازهاشون هم متفاوت هست. یکی دوس داره با لینوکس برنامه نویسی کنه، یکی دوس داره صرفا باهاش وبگردی کنه، یکی دوس داره باهاش امنیت و هک کار کنه و یکی هم مثل من یه گیک هست و عاشق این همه قابلیت و امکانات. 

من خودم از توزیع‌هی مختلفی استفاده کرده‌ام و میشه گفت اکثر اونا رو امتحان کرده‌ام. از دبیان گرفته تا رد هت، سوسه (SUSE 🦎) و جنتو.

چندتا از مشهور ترین توزیع‌ها رو اینجا معرفی می کنم. اونا رو دسته بندی می‌کنم ولی این دسته بندی فقط برای بررسی دقیق هست و اساسا تفاوت زیادی بین توزیع‌های لینوکس وجود نداره و اشتراک اونا بیشتر از تفاوتشون هست. 

اینها توزیع‌های خاص هستن (کمی پشرفته برای کاربرهای باتجربه لینوکس):

Kali Linux:

ParrotSec POS:

,...

Gentoo linux: توزیع سورس بیس (source base) هست، یعنی تمام نرم افزار ها از سورس کد کامپایل میشن و یه توزیع خیلی خاص هست.

Arch Linux: توزیع ساده و مینیمال و گیک پسند برای کاربرهای با تجربه هست. (انتخاب اول و آخر خودم هست 🥰). توزیع به روز rolling هست.

این‌ها هم توزیع‌های مخصوص گوشی موبایل یا تبلت هستن:

postmarketos و ubuntu touch و ...

3. تاثیر در دنیای نرم افزار :

توسعه نرم افزار آزاد

نقش لینوکس در دنیای نرم افزار آزاد 

4. فلسفه نرم افزار آزاد و مفاهیم آزادی نوین:

هک و امنیت

حریم شخصی

این پایین هم چندتا پنگوئن هستن. پنگوئن نماد لینوکس هست.🐧 بهش میگن TUX  (اون پشت هم یه نفر نشسته داره هوا می‌خوره‌ 🙃)

منبع عکس: unsplash

بقیه رو هم بعدا مینویسم 🙃